“Đứng mũi chịu sào” là một trong những câu thành ngữ được rất nhiều người biết tới vì nó ẩn chứa những ý nghĩa sâu sắc về tinh thần trách nhiệm và gánh vác những việc khó khăn nhất trong một tập thể, rộng hơn là cả một cộng đồng.
1. “Đứng mũi chịu sào” là gì?
Trước hết, hiểu theo nghĩa đen “đứng mũi chịu sào” có nghĩa khi sử dụng ghe, thuyền hay thúng để di chuyển trên sông, hồ hay biển, sẽ có một người làm nhiệm vụ quan trọng là điều khiển. Họ thường dùng những cây sào dài làm bằng gỗ để điều khiển hướng đi, tốc độ di chuyển của thuyền.
Người cầm cây sào thường sẽ đứng trước mũi ghe, thuyền… để ngăn vật cản, giúp thuyền tránh khỏi sự va chạm nguy hiểm. Khi thuyền vào bến, bờ thì người cầm sào phải chống sào vào bờ để kìm tốc độ của thuyền lại.
Đây là công việc đòi hỏi sự khéo léo, sức mạnh và sự quan sát tinh tường cũng như kinh nghiệm phong phú. Sứ mệnh lớn sẽ đi kèm với trách nhiệm, nếu thuyền xảy ra bất cứ sự cố nào, người cầm sào sẽ phải chịu trách nhiệm rất lớn. Bởi vậy, người cầm sào bao giờ cũng là người dày dặn kinh nghiệm để sẵn sàng đối phó với bất kỳ thử thách nào trên thuyền.
Như vậy, nghĩa đen của câu thành ngữ “đứng mũi chịu sào” cho thấy, khi ở trên một chiếc ghe, thuyền hay tàu… thì người đứng ở mũi thuyền, cầm sào chèo chống có vai trò đặc biệt quan trọng và phải chịu nhiều gian khổ nguy hiểm hơn những người còn lại.
Thế nhưng, thông qua hình ảnh người cầm sào, câu thành ngữ “Đứng mũi chịu sào” chính là chỉ việc trong một hoạt động nhiệm vụ nào đó, sẽ luôn phải có người đứng ra nhận trách nhiệm nếu có bất cứ sự cố nào xảy ra. Đôi khi, lỗi này không phải do họ gây ra, nhưng vì là người “đứng mũi” mọi vấn đề sẽ được quy vào họ.
Về nghĩa bóng, “sào” ở đây có nghĩa là những sự cố, những khó khăn và thách thức mà người “đứng mũi” hay người chịu trách nhiệm cần phải giải quyết, chịu trách nhiệm. Hiểu rõ trọng trách lớn đó, nên thường con người ta sẽ có xu hướng không làm người cầm sào, để tránh những nhiệm vụ, những trách nhiệm lớn đổ về bản thân mình.
Ngoài ra, câu thành ngữ “đứng mũi chịu sào” được dịch ra tiếng Anh với ý nghĩa luôn có một người phải đứng ra chịu trách nhiệm nếu có bất cứ sự cố bất ngờ nào xảy đến. Hai câu được sử dụng nhiều nhất là: to assume full responsibility và to bear full responsibility.
Xem thêm: Ăn cây nào, rào cây ấy: chỉ cần sống ích kỷ, bạn đã tự ‘cô lập’ bản thân!
2. Thành ngữ “Đứng mũi chịu sào” khuyên chúng ta điều gì?
Bất cứ câu thành ngữ nào cũng đều là bài học răn dạy chúng ta những kỹ năng trong cuộc sống. Với “đứng mũi chịu sào”, dường như cha ông muốn nhắc nhở chúng ta muốn đội được “vương miện” cần chịu được sức mạnh của nó. Nếu bạn muốn nhận nhiệm vụ, trách nhiệm, là người chỉ huy hay cầm đầu, bạn cần phải có kỹ năng và kinh nghiệm đảm đương được trước khó khăn.
Làm người chỉ huy, cần dũng cảm, sẵn sàng “chịu sào”, nhận trách nhiệm về mình, chứ không phải trốn tránh công việc khi xảy ra sự cố. Trong công việc hay cuộc sống, chắc chắn sẽ có những khó khăn bạn không lường trước được, bởi vậy hãy dũng cảm đối mặt với thử thách.
Sự dũng cảm, trách nhiệm sẽ giúp bạn trưởng thành cũng như học hỏi thêm được nhiều kinh nghiệm, bài học và xây dựng các mối quan hệ trong cuộc sống. Từ đó thúc đẩy bản thân phát triển và hoàn thiện hơn nữa.
Những người có trách nhiệm, dũng cảm, sẵn sàng nhận lỗi sai và luôn biết học hỏi sẽ là người đạt được nhiều thành công trong cuộc sống. Từ những sai lầm đã mắc phải, con người ta sẽ tiếp thu thêm được nhiều kinh nghiệm, kiến thức.
Ngày nay, có một bộ phận nhỏ các bạn trẻ thường trốn tránh trách nhiệm của bản thân, đổ lỗi cho người khác để bào chữa cho lỗi sai của mình. Chính những hành động như vậy sẽ làm bạn mất nhiều cơ hội thăng tiến.
Xem thêm: 50+ danh ngôn, ca dao tục ngữ về tôn trọng người khác
3. Những câu thành ngữ, tục ngữ đồng nghĩa, trái nghĩa với “Đứng mũi chịu sào”
Trong dân gian, những câu thành ngữ, tục ngữ mang ý nghĩa tương đồng với “Đứng mũi chịu sào” được nhiều người biết đến như:
- Con dại cái mang
- Mũi dại lái chịu đòn
- Chớ thấy sóng mà cả ngã tay chèo
- Con hư tại mẹ, cháu hư tại bà
- Chó gầy hổ mặt người nuôi
- Có gan ăn cướp, có gan chịu đòn
- Trăm tội đổ đầu nhà oản
Bên cạnh những câu thành ngữ, tục ngữ đồng nghĩa với “Đứng mũi chịu sào”, kho tàng tục ngữ Việt Nam còn có những câu nói trái nghĩa thú vị khác chẳng hạn:
- Sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi
- Của mình thì giữ bo bo/ Của người thì thả cho bò nó ăn.
- Nói lời phải giữ lấy lời / Đừng như con bướm đậu rồi lại bay.
- Bốc mũi bỏ lái
- Ham sống sợ chết
Cuộc sống luôn có nhiều khó khăn, thử thách đòi hỏi mỗi cá nhân đều phải sống có trách nhiệm, có sự dũng cảm để nhận “sào” trước những lỗi sai của bản thân, để có thể phát triển và hoàn thiện bản thân hơn nữa.
Sưu tầm
Nguồn ảnh: Internet